امکان سنجی حفاظت بلندمدت محتوای منابع وبی در سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران

پژوهش حاضر به منظور سنجش امکانات و بررسی وضعیت موجود حفاظت و نگهداری بلندمدت منابع رقمی بر روی وب سایت سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران انجام شده است. هدف از پژوهش عبارت است از: 1) بررسی وضعیت حفاظت بلندمدت محتوای منابع وبی در سازمان اسناد و کتابخانه ملی2) بررسی کارآیی و امکانات سازمان در انجام حفاظت منابع وبی 3) مشخص نمودن کمبودها و نیازهای حفاظت منابع وبی در سازمان 4) ارائه پیشنهاداتی به منظور بهبود ساختار حفاظت منابع وبی. روش کتابخانه ای و روش پیمایشی توصیفی دو روش مورد استفاده در پژوهش حاضر است. از روش اول به منظور ارائه مبانی نظری پژوهش، بررسی راهکارهای مورد استفاده در حفاظت بلندمدت محتوای منابع وبی در کتابخانه های ملی استرالیا، انگلستان، کنگره و کانادا و طراحی سیاهه وارسی استفاده شد. از روش پیمایشی توصیفی به منظور پژوهش در مورد وضعیت موجود حفاظت منابع وبی در سازمان مورد تحقیق استفاده شد. ابزار پژوهش مورد استفاده سیاهه وارسی بود که بر اساس مبانی نظری پژوهش و سیاهه وارسی های موجود و تطبیق با نیازهای کتابخانه های ملی طراحی شد. در این روش یافته ها به صورت غیر مستقیم با مصاحبه از مدیران بخش فناوری و ارتباطات و اداره کل منابع دیجیتال و نیز بررسی گزارشات و مستندات عملکرد سازمان اسناد و کتابخانه ملی و همچنین مشاهده وب سایت سازمان گردآوری شدند. در تدوین سیاهه وارسی با توجه به نقش سازمان اسناد و کتابخانه ملی در حفاظت منابع وبی، پژوهشگر بر آن شد تا با بررسی سیاهه های وارسی و لیستهای کنترل موجود، و همچنین با کمک مطالعات تطبیقی در کتابخانه های ملی و نیز گزارشات سازمانها و فعالیتهای حفاظت منابع وبی درکشورهای مورد مطالعه در پیشینه پژوهش، ملزومات و مولفه های حفاظت بلندمدت محتوای منابع وبی در کتابخانه های ملی مشخص شود.از جمله این مولفه ها عبارتند از: مجموعه رقمی، انباره رقمی، نیروی انسانی، هزینه ها، راهبردهای حفاظت، رویکردهای ملی و ... . یافته ها نشان می دهد که برنامه رقمی سازمان اسناد و کتابخانه ملی در ابتدای راه خود است و نیاز به تحقیق و توجه بیشتری دارد. منابع وبی در سازمان محدود به منابع تاریخی و با ارزش رقمی شده از مجموعه آنالوگ سازمان است و فراهم آوری محتوای منابع وبی تنها از طریق رقمی سازی انجام می گیرد. از نظر حفاظت، حفاظت در سطح بیتی ذخیره سازی ایمن همراه با پشتیبان گیری مورد تاکید سازمان است. سازمان جهت اقدامات امنیتی و بهبود بحران تدابیر لازم را سنجیده است. استفاده از فراداده دابلین کور، استاندارد متس و هماهنگی با نظام اطلاعاتی آرشیوی باز از اقدامات تخصصی در حفاظت منابع وبی در سازمان است. دسترسی به محتوای منابع وبی برای عموم بر روی وب امکان پذیر است، البته برخی منابع با محدودیتهایی مواجه اند. حفاظت منابع وبی در سازمان با همکاری بخش فناوری اطلاعات و اداره کل منابع دیجیتال صورت می گیرد. بودجه حفاظت بلندمدت محتوای منابع وبی از طریق بودجه تخصیصی معاونت پژوهش، برنامه ریزی و فناوری است. نتیجه حاصل از پژوهش حاضر، بیانگر این است که سازمان از نظر حفاظت فیزیکی پشتیبان گیری و یکدست سازی اقدامات لازم را در حفاظت منابع وبی انجام داده است. اما برای حفاظت منطقی، تدوین برنامه حفاظت و تمرکز ویژه بر روی این موضوع فعال نبوده است. استفاده از پرمیس و تدوین برنامه حفاظت در مدل نظام اطلاعاتی آرشیوی باز از جمله پیشنهادات مطرح شده در پژوهش است. رئوس مطالب در این پژوهش پس از معرفی پژوهش (بیان مسئله، پرسشها و اهداف روش شناسی، جامعه آماری، تعاریف عملیاتی و مفهومی) عبارت است از : شی رقمی، میراث رقمی، انواع منابع رقمی، کارکردهای وب، نقش وب در عرضه اطلاعات، منابع وبی، وب سایت سازمانی، حفاظت و نگهداری، حفاظت سنتی، حفاظت رقمی، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ج.ا. ایران، کتابخانه ملی استرالیا، کتابخانه انگلستان، کتابخانه کنگره، کتابخانه و آرشیو کانادا، آرشیو سازی، درجه حفاظت، چالشها، آرشیو وب، راهبردهای حفاظت(کپی برداری، نوسازی، انتقال، شبیه سازی، بسته بندی، یکدست سازی، باستان شناسی داده ها و ...)، فراداده و طرح های فراداده ای، فراداده حفاظت، نظام اطلاعاتی آرشیوی باز، مدل محیطی/اطلاعاتی و عملکردی نظام اطلاعاتی آرشیوی باز، انباره رقمی قابل اعتماد.